Ұзағырақ демалу және жоғары ақы: Еңбек демалысын қай кезде алған тиімді?

№1 құпия: Мейрам күндеріне назар аударыңыз

Демалысты жоспарлағанда ең жақсы кеңесші — өндірістік күнтізбе. Ол сізге қашан және қанша күн жұмыс істейтінімізді нақты айтып береді.

Жұмыс істемейтін, мерекелер көп болатын айларға назар аударыңыз. Егер сіздің ақылы демалысыңыз осы айларға түссе, онда едәуір аз ақы аласыз. Керісінше, бір айда көп жұмыс күні болса, онда ақша көбірек түседі.

Мәселе мынада, егер бір айда мереке көп болса, онда жұмыс күнінің құны артады. Еңбек кодексіне сәйкес, жұмыс істемейтін мерекелер демалыстың күнтізбелік күндерінің санына кірмейді және оларға ақы төленбейді, бірақ олар демалыстың ұзақтығын арттырады.

Еңбекақы төлеу жүйесінде ай сайынғы табыс оның қанша жұмыс күні (18 немесе 22 күн) болғанына байланысты емес. Бірақ қызметкер сол айдың барлық жұмыс уақытында демалса, онда оған демалыс төлемінен басқа ештеңе есептелмейді. Егер таңдаған айда жұмыс күндері де болса, онда сол айдағы жалпы сома артады.

Осы тұрғыдан алғанда, наурыз және желтоқсан айлары еңбек демалысын алуға тиімсіз. Өйткені бұл айларда жұмыс күндері аз. Биыл наурызда 19, желтоқсанда 18 жұмыс күні бар. Маусымда, тамызда, қазанда және қарашада жұмыс күндері салыстырмалы түрде көбірек.  Сондықтан бұл айлар демалу үшін ғана емес, бюджетіңізге де тиімді.

Алда қандай мереке күндері бар?

Мамыр – мерекеге толы ай. Таяуда ғана Қазақстан халқының бірлігі күні тойланып, азаматтар 1-2 мамыр күндері демалды. Енді Отан қорғаушылар күні – 7 мамыр және Жеңіс күні – 9 мамыр келе жатыр. Бұл күндері отандастарымыз 4 күн қатарынан – 7, 8, 9, 10 мамырда демалады.

2022 жылдың шілдесінде астана күні тойланады. Ал бұл дата сәрсенбіге түсіп тұрғандықтан, 6 шілдеде ғана бір күн демалыс болады.

Құрбан айт 9-10 шілдеге сәйкес келіп тұр. Әйтсе де нақты күні әзірше белгіленген жоқ.

Конституция күнінде қазақстандықтар демалыс күнін ауыстырудың арқасында 3 күн қатарынан – 28, 29, және 30 тамызда демалады.

Келесі қосымша демалыс күндері тек желтоқсанда болады. Қазақстанның Тұңғыш президенті күні – 1 желтоқсан (бұл күн бейсенбіге дөп түскендіктен, мереке күні ауыстырылмайды), Тәуелсіздік күнінің құрметіне қазақстандықтар қатарынан 4 күн – 16, 17, 18, 19 желтоқсанда демалады.

Елдегі ұлттық және мемлекеттік мереке күндері ресми түрде демалыс болып жарияланады. Демалыс және мереке күні бір күнге түссе, мереке күнінен кейінгі жұмыс күні демалыс болып белгіленеді.

№2 құпия: Аптадағы демалыс күндеріне мән беріңіз

Негізгі жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы Еңбек кодексінің 88-бабына сәйкес 24 күнтізбелік күнге беріледі.

Кодекске сай, демалысты бөліп алуға да болады, бірақ демалыстың бір бөлігі кемінде 14 күн болуы керек.

Ұзақ демалуды ұнататындар әдетте осылай бөліп алады. Олар дүйсенбіден жұмаға дейін бес жұмыс күні демалады, бірақ іс жүзінде апта бойы демалады және осылайша екі күндік демалысты үнемдейді. Басшылығы қарсы болмаса, екі күндік демалысты үнемдей отырып, мұны қайтадан қайталауға болады. Осылайша, тағы бір аптаға жуық демалуға болады.

Бірақ бұл тәсіл қаржылай тиімсіз. Өйткені еңбек демалысына жапсарлас демалыс күндеріне ақы төленбейді.

№3 құпия: Сыйлықақының пайдасын ескеріңіз

Демалыс ақысының мөлшері тағы бір маңызды факторға байланысты. Ол — қызметкердің табыс көлемі.

Есеп кезеңінде қызметкер жалақыны ғана емес, сонымен қатар ынталандыру төлемдерін (бонустар) алса, демалыс ақысы жоғары болады. Ең бастысы, олар бір реттік емес, тұрақты негізде болуы керек.

Бірақ қызметкердің еңбекке жарамсыздық парағы оның табысын, яғни демалыс ақысын азайтады.

Есіңізде болсын, орташа табысты есептеу кезінде тек жұмыс күндері ғана ескеріледі. Егер кейінгі 12 ай ішінде демалысқа шыққан болсаңыз немесе денсаулығыңызға байланысты мерзімсіз демалыс алсаңыз, онда бұл күндер бір жылдағы орташа жалақыны есептеуге қосылмайды.

Басқаша айтқанда, егер есеп кезеңінде сіз тек жалақы (ынталандыру төлемдерінсіз) алсаңыз, онда орташа табыс аз болады.

Бонус, премия түсетін уақыт қарсаңында демалысқа шығу тиімсіз. Сол себепті асықпағаныңыз бюджет тұрғысынан дұрыс.

Демалыс ақысы жалақыдан жоғары болуы мүмкін

Мұндай жағдайдың кем дегенде үш себебі болады:

1. Қызметкердің жалақысы қысқарғанда. Бұл жағдайда жалақыны компания төмендетті ме, әлде тек осы қызметкер зардап шекті ме — маңызды емес.
2. Есеп кезеңінде қызметкер қомақты сыйлықақы алды.
3. Егер қызметкер демалысты дүйсенбіден емес, бейсенбіден бейсенбіге дейін сұраса, яғни екі «қосымша» демалыс күнін қосқан жағдайда демалыс ақысы жоғары болады. Бірақ содан кейін ол алдағы демалыс күндерінің санын азайтады.

Айтпақшы, егер жалақы қысқарса, демалысты мүмкіндігінше тезірек пайдаланған тиімді. Өйткені демалыс ақысының есебіне бұрынғы жоғары жалақысы көбірек әсер етеді. Сол сияқты қызметкер толық емес жұмыс күніне ауысқан жағдайда да осы тәсіл тиімді.

Керісінше жағдай – егер жалақыңыз өссе, онда еңбек демалысын кейінге шегере тұрғаныңыз бюджетіңізге оң әсер етеді.

2022 жылы еңбек демалысының ақысы қалай есептеледі?

Демалыс ақысын есептеу кезінде демалыс күндерінің жалпы саны және бір жұмыс күніндегі қызметкердің орташа жалақысы сияқты көрсеткіштер ескеріледі. Ол үшін есеп кезеңіне бөлінген сома, жұмыс уақытының балансын ескере отырып, қызметкердің жұмыс істеген күндерінің санына бөледі.

Есеп кезеңі – әртүрлі есептеулер үшін пайдаланылатын уақыт мөлшері. Әдетте, демалыс ақысын есептеу үшін есеп кезеңі 12 күнтізбелік айдан тұрады. Егер қызметкер бір жылдан аз жұмыс істесе, орташа жалақыны есептеу үшін нақты жұмыс уақытының жалпы сомасы пайдаланылады.

Есеп кезеңінде жалақы өссе, орташа күндік табысты анықтау кезінде өсу коэффициентін ескеру қажет. Коэффицентті есептеу формуласы өте қарапайым: көтерілген жалақы бұрынғы тарифтік шкалаға бөлінеді.

Түсінікті болу үшін мысал келтіріп көрдік.

Еркін 2021 жылдың 1 шілдесінде бес күндік кестемен жұмысқа қабылданып, оған 100 000 теңге жалақы тағайындалды. Оның жалақысы 2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап 150 000 теңгеге көтерілді. Тура бір жылдан кейін Еркін демалысқа шығуды ұйғарады. Енді оның демалыс ақысын есептеп көрейік.

Демалыс басталар алдында Еркіннің жалақысы көтерілді, сондықтан коэффициентті есептеу керек: 150 000:100 000 = 1,5.

Келесі қадам — ​​орташа күндік кірісті анықтау.

2021 жылдың шілде айынан желтоқсан айына дейінгі жалақыны есептейік: (100 000х1,5)х6 (бастапқы жалақы бойынша жұмыс істеген айлар саны) = 900 000.

2022 жылдың қаңтар-маусым айлары аралығындағы жалақының жалпы сомасын есептейік: 150 000х6 = 900 000.

Бір жыл жұмыс істегендегі жалпы жалақы: 900 000 + 900 000 = 1 800 000.

2021 жылы Еркін 125 күн жұмыс істесе, 2022 жылғы жалпы күн саны 130 күн болды деп елестетіп көрейік. Барлығы 255 күн аламыз. Демек, Еркіннің орташа күндік табысы 7 059 теңге (1 080 000:255 = 7 058,82). Енді ақылы демалыстың өзін есептеу қалды.

Еркін барлық 24 күнді пайдалануға шешім қабылдады дейік. Оның тек 17 күнінде жұмыс істейді:

7 059х17 = 120 003 теңге. Бұл — Еркіннің демалыс ақысының мөлшері.

Ескеріңіз! Демалыс төлемінің бір бөлігі салықтар мен басқа да шегерімдерді төлеуге кетеді. Егер қызметкер қандайда бір себеппен демалысқа шықпаса, оған пайдаланылмаған демалысы үшін өтемақы төленуі керек. Оның мөлшері демалыс ақысын есептеу сияқты алгоритм бойынша есептеледі.

Қызметкер қанша уақытқа демалысқа шығуға құқылы?

Еліміздің заңнамасына сәйкес еңбек демалысының бірнеше түрі бар:

• жылдық;
• жылдыққа қосымша;
• оқыту немесе білім алу;
• жалақы сақталмайтын;
• жүктілік және босануға байланысты;
• бала 3 жасқа толғанға дейін күтім жасау үшін қажет демалыс.

Жыл сайынғы еңбек демалысы мереке және демалыс күндерін есептемегенде 24 күнге созылады. Егер мереке күндері мереке күндерімен бірдей күндерге сәйкес келсе, олар есепке алынбайды, жоғарыда айтқанымыздай ол күндерге ақы да төленбейді.